لیلا سادات حسینی، کارشناس مسئول گردشگری زیارت و مذهبی در یادداشتی نوشت: گردشگری زیارت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های گردشگری مذهبی، جایگاهی ممتاز در سیاست‌های فرهنگی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران دارد. با وقوع جنگ ۱۲ روزه اخیر و اثرات آن بر صنعت گردشگری، این شاخه از گردشگری می‌تواند به‌عنوان محور بازسازی اعتماد و بازگشت گردشگران خارجی به ایران مطرح شود.

این یادداشت با تمرکز بر ظرفیت‌های معنوی و فرهنگی کشور، تأثیرات جنگ بر گردشگری را واکاوی کرده و با ارائه راهبردهای عملیاتی، چشم‌اندازی واقع‌بینانه از مسیر احیای صنعت گردشگری ایران ارائه می‌دهد.

گردشگری در دهه‌های اخیر به یکی از ارکان توسعه پایدار اقتصادی و فرهنگی در سطح جهان تبدیل شده است. در چشم‌انداز جهانی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، نقش گردشگری در تقویت دیپلماسی فرهنگی، کاهش تنش‌های سیاسی، توسعه جوامع محلی و ارتقای تصویر ملی کشورها به‌صورت جدی مورد تأکید قرار گرفته است. ایران، به عنوان یکی از کهن‌ترین تمدن‌های زنده بشری، در کنار منابع طبیعی و تاریخی، مزیت بی‌نظیری در گردشگری زیارت و مذهبی داراست.

در میان اشکال گوناگون گردشگری، «گردشگری زیارت» واجد ویژگی‌هایی متمایز است؛ زائر با انگیزه‌های قلبی، باورهای دینی و تمایلات روحی سفر می‌کند و همین پیوند عاطفی، این نوع گردشگری را نسبت به بحران‌ها، تاب‌آورتر از گونه‌های دیگر می‌سازد. این امر به‌ویژه در دوران پس از جنگ، فرصتی استراتژیک برای ایران فراهم می‌سازد تا از مسیر زیارت، اعتماد از دست رفته در میان گردشگران خارجی را بازیابی و تصویر فرهنگی خود را احیا کند.

حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد، حرم حضرت معصومه (س) در قم، آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) در شیراز، حرم حضرت عبدالعظیم (ع) در شهرری، و ده‌ها امام‌زاده شاخص در شهرهایی چون نیشابور، اصفهان، کاشان، بروجرد و تهران، مجموعه‌ای از کانون‌های معنوی و فرهنگی را تشکیل می‌دهند که نه‌تنها در جهان تشیع، بلکه برای عموم گردشگران مذهبی و فرهنگی، جذابیت قابل‌توجهی دارند.

جایگاه ایران در گردشگری زیارت: 

ایران به عنوان یکی از مراکز اصلی تمدن اسلامی و تشیع، در زمره مهم‌ترین مقاصد زیارتی جهان اسلام قرار دارد. سالانه میلیون‌ها زائر از کشورهای همسایه مانند عراق، پاکستان، جمهوری آذربایجان، افغانستان، لبنان، بحرین و سوریه، و حتی از جوامع مسلمان در اروپا، آفریقا و جنوب شرق آسیا به اماکن مقدس ایران سفر می‌کنند.

جاذبه‌های زیارتی ایران نه‌تنها بر پایه تقدس دینی، بلکه بر اساس ساختارهای معماری شگرف، پیشینه تاریخی، و ظرفیت‌های فرهنگی غنی خود، جذابیت دارند. این اماکن همچنین ظرفیت ایجاد پیوندهای انسانی و معنوی میان ملت‌ها را دارا هستند، که در شرایط بحران، می‌تواند به تقویت صلح و تفاهم بین‌المللی کمک کند.

با این حال، باید توجه داشت که بخش بزرگی از مخاطبان گردشگری زیارت، دارای پیوندهای مذهبی عمیق با اماکن مقدس ایران هستند و از این‌رو، امکان بازگشت این دسته از گردشگران با سرعت بیشتری نسبت به سایر انواع گردشگران وجود دارد.

فرصت‌های احیا گردشگری پس از بحران: 

تجارب جهانی نشان می‌دهد که کشورهایی چون بوسنی و هرزگوین، لبنان، و حتی عراق، توانسته‌اند پس از بحران‌های جنگی یا سیاسی، با تکیه بر گردشگری مذهبی یا فرهنگی، روند بازسازی گردشگری خود را آغاز کنند. ایران نیز با داشتن زیرساخت‌های نسبی، نیروهای انسانی متعهد، و سرمایه نمادین مذهبی، می‌تواند الگوی موفقی در بازسازی صنعت گردشگری خود ارائه کند.

ویژگی‌های منحصر به‌فرد گردشگری زیارت همچون تاب‌آوری، پیوندهای فراملی فرهنگی، و ارزش‌های مشترک معنوی، ابزارهایی استراتژیک در ایجاد پایداری و تقویت گردشگری ایران در دوران پس از جنگ خواهند بود.

راهبردهای کلان و اجرایی: 

۱. دیپلماسی زیارتی:

تقویت روابط دوجانبه با دولت‌های مسلمان برای تسهیل تردد زائران

امضای تفاهم‌نامه‌های چندجانبه با نهادهای دینی و فرهنگی در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای

۲. بازسازی تصویر جهانی ایران:

 طراحی کارزارهای بین‌المللی رسانه‌ای برای انتقال پیام امنیت، معنویت و میهمان‌نوازی ایرانی 

استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال چندزبانه برای تبلیغ جذابیت‌های زیارتی ایران

۳. تقویت زیرساخت‌ها و خدمات:

نوسازی امکانات اقامتی و بهداشتی در شهرهای زیارتی

بهبود حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شهری با رویکرد خدمات‌محور

ایجاد مراکز مشاوره بین‌فرهنگی و راهنمایان مسلط به زبان‌های مختلف

۴. تسهیل روادید و فرآیندهای ورود:

 طراحی ویزای ویژه زیارتی با فرایند ساده و دیجیتالی

 توسعه دفاتر صدور ویزا در کشورهای هدف

بررسی لغو ویزا برای کشورهای همسو و دارای روابط فرهنگی نزدیک

۵. آموزش و توانمندسازی منابع انسانی:

 برگزاری دوره‌های تخصصی برای راهنمایان گردشگری مذهبی

 آموزش آداب میزبانی و تعامل میان‌فرهنگی برای کارکنان خدماتی

 استفاده از روحانیون مسلط به زبان‌های بین‌المللی در برنامه‌های زیارتی

احیای صنعت گردشگری ایران در دوران پس از جنگ، بدون بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و مزیت‌های رقابتی، امکان‌پذیر نخواهد بود. در این میان، گردشگری زیارت نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار اقتصادی، بلکه به‌عنوان ابزاری فرهنگی و دیپلماتیک، می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند. ایران باید با نگاهی فراتر از مرزهای جغرافیایی و با تأکید بر اشتراکات معنوی ملت‌ها، گردشگری زیارت را به‌عنوان پلی برای بازسازی اعتماد جهانی، ارتقای تصویر ملی، و تقویت پیوندهای انسانی معرفی کند.

بازسازی برند گردشگری ایران، مستلزم برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت، هماهنگی میان‌سازمانی، تعامل فرهنگی سازنده با جهان اسلام، و اتکا بر قدرت نرم زیارت است. در این مسیر، سازمان جهانی گردشگری نیز می‌تواند نقش تسهیل‌گر، مشورتی و ناظر توسعه را ایفا کند تا تجربیات ایران در حوزه زیارت، به الگویی برای کشورهای بحران‌زده بدل شود.

انتهای پیام/